Sexual medicine: Η εξέλιξη της ανδρολογίας

20 χρόνια μετά την πρόκληση της πρώτης τεχνητής στύσης.  Σχεδόν 10 χρόνια μετά την εμφάνιση των φαρμάκων για την αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας.  Η ανδρολογία, το κομμάτι δηλαδή εκείνο της ιατρικής που ασχολείται με τον άνδρα, βρίσκεται σε ένα καινούργιο μεταίχμιο. Στην αναζήτηση μιας νέας ταυτότητας, ίσως και ενός νέου ονόματος.

Τι είναι το Sexual Medicine

Εδώ και καιρό, στην Ευρώπη, γίνεται χρήση του όρου Sexual Medicine. Ενός όρου που δεν αφορά στο sex σαν ερωτική πράξη, αλλά στο sex σαν φύλο, σαν τμήμα της διττής πραγματικότητας του ανθρώπινου γένους. Ενός όρου δύσκολου να μεταφραστεί στην γλώσσα μας. Ιατρική του φύλου ή φυλοσύνδετη ιατρική ή ανδρολογία, θα μπορούσαν να είναι κάποιες από τις προσπάθειες μεταφοράς του όρου αυτού στην γλώσσα μας. Προσπάθειες, που ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα έχουν τον ίδιο στόχο. Την ανάδειξη και αντιμετώπιση των ιατρικών προβλημάτων του ανδρικού φύλου, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο από αυτό της στύσης. Ενώ εδώ και δεκαετίες, η γυναίκα χαίρει μιας ολόκληρης ιατρικής ειδικότητας, που ασχολείται αποκλειστικά με το γεννητικό, αναπαραγωγικό σύστημα και το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του φύλου.  Ο άνδρας, αντιμετωπίζονταν ιατρικά μέσα στα γενικά πλαίσια της ουρολογίας, της παθολογίας ή γενικότερα- και πολύ πιο χειρότερα- της ιατρικής γενικά.!!!

Το ουροποιητικό και γενετικό σύστημα του άνδρα αποτέλεσε και ίσως αποτελεί ακόμα για πολλούς, terra incognita, άγνωστη γη.  Ένα πεδίο που λίγοι συχνά περίεργοι τύποι, γιατροί και ασθενείς τολμούσαν να εισέλθουν και ακόμα χειρότερα να χειρισθούν. Ακόμα και σε τομείς πολύ σημαντικούς στο κοινωνικό και προσωπικό ασυνείδητο, όπως η ανδρική γονιμότητα, η ικανότητα δηλαδή για την απόκτηση ενός παιδιού, αντιμετωπίζονταν σχεδόν αδιάφορα. Απόδειξη;  Ο εξαιρετικά μικρός αριθμός ιατρικών μελετών και αυτός μόνο πολύ πρόσφατα- για τα αίτια αυτής. Και αυτό παρά το πολύ μεγάλο στοιχείων για την βλάβη που μπορεί να προκαλέσει στο ανθρώπινο σπέρμα η καθημερινότητα.

Ανάγκη για περαιτέρω διαγνωστικές και θεραπευτικές πρακτικές

Η ανάγκη όμως για την δημιουργία εξατομικευμένων ιατρικών διαγνωστικών και θεραπευτικών πρακτικών σε συνδυασμό με την απαίτηση του σύγχρονου άνδρα για καλύτερη ποιότητα ζωής και την όλο και πιο πιεστική ανάγκη για τον έλεγχο των οικονομικών της υγείας οδήγησε σε μία τόσο απλή και τόσο σημαντική διαπίστωση. Ο άνδρας αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο, ιατρικά διαφορετικό από την γυναίκα- τόσο απλά-, που αποτελείται από ξεχωριστές λειτουργίες, αντιδρά διαφορετικά στα εξωτερικά ερεθίσματα, πχ στο stress, που πάσχει από διαφορετικά ή σε διαφορετική συχνότητα νοσήματα αλλά που σε κάθε περίπτωση αντιδρά σαν ένα ενιαίο σύνολο όπου οργανικές και ψυχολογικές δομές αλληλοσυμπληρώνονται.

Όλοι γνωρίζαμε πχ. ότι οι άνδρες πάσχουν συχνότερα – και πεθαίνουν συχνότερα- , από καρδιακά νοσήματα σε σχέση με τις γυναίκες. Αντίθετα πάσχουν σπανιότερα από καρκίνο του μαστού, για να αναφερθούμε σε δύο κοινά και όσο αφορά τη συχνότητα αλλά και όσο αφορά το φύλο νοσήματα. Αλλά δεν ξέραμε γιατί. Σποραδικές αναφορές στο ορμονικό πχ προφίλ του άνδρα που πιθανόν να παίζουν ρόλο προφανώς και έχουν γίνει στην ιατρική βιβλιογραφία.

Η ανάλυση όμως συνήθως σταματά στην επιδημιολογία. Στην διαπίστωση δηλ των διαφορών ανάλογα με το φύλο!!!. Από εκεί και πέρα τίποτα. Η ίδια αντιμετώπιση- θεραπεία, οι ίδιες οδηγίες-συμβουλές, ένα φιλικό ‘χτύπημα’ στον ώμο και μια υποκριτική τουλάχιστον συγκατάβαση. Το ισχυρό φύλο δεν χρειάζεται ειδικό γιατρό. Ίσως γιατί είναι ισχυρό!!!

Μια προσέγγιση που σίγουρα όχι μόνο στερεί από τον άνδρα την πιθανότητα επαρκούς ιατρικής φροντίδας, αλλά και από το ζευγάρι την ανάγκη για καλύτερη ποιότητα ζωής, σαν ζευγάρι πια. Η διαταραχή της στύσης αποτέλεσε τι πρώτο πεδίο με το οποίο ασχολήθηκε η ιατρική επιστήμη σε ότι αφορά στα αμιγώς ανδρικά προβλήματα. Ίσως γιατί αποτελεί την πιο εμφανή και εύκολα αναγνωρίσιμη διαταραχή. Ίσως πάλι γιατί αποτελεί μια εξαιρετικά συχνή διαταραχή που αφορά στο 30% του σεξουαλικά ενεργού πληθυσμού. Ίσως τέλος γιατί η στύση αναμφίβολα αποτελεί σημαντικό κομμάτι της σεξουαλικότητας ενός άνδρα και της σεξουαλικής ζωής ενός ζευγαριού.

Τα αίτια του προβλήματος

Όποιος και εάν είναι ο λόγος, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ιατρικής έρευνας κατευθύνθηκε και εξακολουθεί ακόμα στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Αργά αλλά σταθερά διαπιστώθηκαν τα αίτια που είναι δυνατόν να προκαλέσουν κάτι τέτοιο.

• Καρδιαγγειακά νοσήματα
• Υπέρταση
• Σακχαρώδης Διαβήτης
• Νευρολογικά νοσήματα
• Χειρουργικές επεμβάσεις
• Χρήση φαρμάκων πχ αντιυπερτασικών, αντικαταθλιπτικών κλπ.

Κανείς όμως δεν μπορούσε να εξηγήσει γιατί κάποιοι άνδρες με κάποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά εμφάνιζαν διαταραχές στύσης και κάποιοι όχι. Η εμφάνιση των αποδεδειγμένα αποτελεσματικών φαρμάκων από το στόμα για την αντιμετώπιση της στύσης, των αναστολέων φωσφοδιεστεράσης, μαζί με την ανακούφιση για εκατομμύρια άνδρες προκάλεσε και την εμφάνιση καινούργιων ερωτημάτων.

Γιατί τα φάρμακα λειτουργούν σε κάποιους άνδρες και σε άλλους όχι;

Γιατί ένα φάρμακο λειτουργεί σε ένα άνδρα και ένα άλλο όχι; Θα χρειασθεί τέλος ένας άνδρας να παίρνει φάρμακα σε όλη του τη ζωή για να μπορεί να κάνει έρωτα; Ερωτήματα στα οποία και η ίδια η ιατρική κοινότητα δεν μπορούσε να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις. Πολύ περισσότερο δε, που η ίδια κοινότητα δημιούργησε εξαιρετικά μεγάλες προσδοκίες στους άνδρες που πίστεψαν ότι ήρθε το τέλος της ανικανότητας, όπως είχε έρθει μερικές δεκαετίες νωρίτερα το τέλος του Σακχαρώδη Διαβήτη με την δημιουργία της ινσουλίνης.

Συχνά η αποτυχία της χορηγούμενης θεραπείας αποδίδονταν σε προβλήματα σχέσεων, εργασιακό άγχος, προβλήματα στο γάμο, οικονομικά προβλήματα, ακόμα και διαταραχές ταυτότητας ή και σεξουαλικού προσανατολισμού και άλλα, που χονδροειδώς ταξινομήθηκαν κάτω από το γενικό και απρόσωπο τίτλο της ψυχογενούς στυτικής διαταραχής.

Το αποτέλεσμα

Οι άνδρες απογοητευμένοι να αναζητούν λύση και οι γυναίκες να αναφωνούν με μια δόση χιούμορ, ‘μα που πήγαν οι άνδρες;’ Σιγά σιγά πάλι άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση τους κάποια καινούργια στοιχεία. Σχεδόν ποτέ ένας άνδρας δεν πάσχει από διαταραχή στύσης μόνο. Μια καλή κουβέντα με έναν ειδικό, ένα σεξουαλικό ιστορικό όπως λέγεται, διαπιστώνει ότι συχνά συνυπάρχει και κάποια άλλη σεξουαλική διαταραχή. Διαταραχές εκσπερμάτισης, διαταραχές οργασμού, διαταραχές επιθυμίας είναι κάποιες από τις παραμέτρους στην σεξουαλική ζωή ενός άνδρα που εμφανίζει στυτική διαταραχή.

Διαπιστώθηκε πχ ότι η πιο συχνή σεξουαλική διαταραχή είναι η πρόωρη εκσπερμάτιση η οποία αφορά στο 35%!!! του σεξουαλικά ενεργού πληθυσμού. Διαπιστώθηκε επίσης ότι η διαταραχή αυτή έχει ίσως μεγαλύτερη επίπτωση στην ερωτική ζωή όχι μόνο του άνδρα αλλά και του ζευγαριού. Διαπιστώθηκε επίσης ότι πολύ συχνά οι άνδρες που πάσχουν από διαταραχές στύσης αναφέρουν διαταραχές ερωτικές επιθυμίας. ‘ Γιατρέ μου δεν θέλω πια να κάνω έρωτα.’

Περάσαμε λοιπόν από την ανικανότητα στην στυτική δυσλειτουργία και καταλήξαμε στην σεξουαλική διαταραχή. Ταυτόχρονα έγιναν κάποιες πολύ εύστοχες και σημαντικές επιστημονικές διαπιστώσεις. Διαπιστώθηκε πχ ότι σχεδόν ταυτόχρονα με την έκπτωση της ερωτικής επιθυμίας συνυπάρχει ένα γενικευμένο αίσθημα κόπωσης, διαταραχές του ψυχισμού, ένα γενικό αίσθημα απογοήτευσης και απαισιοδοξίας μια αδυναμία αντιμετώπισης των καθημερινών κρίσεων. Ταυτόχρονα όμως διαπιστώθηκε ότι οι άνδρες αυτοί πχ έχουν πόνο στα οστά. Η οστεοπόρωση έπαψε να είναι γυναικείο προνόμιο.

Τι γινόταν; Ήταν τυχαία η συνύπαρξη αυτών των συμπτωμάτων ή υπήρχε και κάτι άλλο;

Και ακόμα περισσότερο. Οι άνδρες που εμφανίζουν διαταραχές στύσης κινδυνεύουν να πάθουν οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου πολύ πιο συχνά από τους υπόλοιπους εκπροσώπους του φύλου τους. Για την ακρίβεια η πιθανότητα να εμφανίσουν οξύ καρδιολογικό πρόβλημα προσεγγίζει το 12% μέσα στη επόμενη διετία από την εμφάνιση της διαταραχής της στύσης. Άρχισαν λοιπόν να προσδιορίζονται και καινούργιες νοσολογικές οντότητες, καινούργια σύνδρομα τα οποία προδιαθέτουν στην εμφάνιση διαταραχών στύσης και άλλων σεξουαλικών διαταραχών.

Νοσήματα του προστάτη

Η απλοϊκή σύνδεση των νοσημάτων του προστάτη και της στυτικής δυσλειτουργίας, μέσω των διαταραχών ούρησης και της κακής ποιότητας ζωής που αυτές προκαλούν έχει πια εγκαταλειφθεί. Η ουσιαστική συμμετοχή του οργάνου αυτού στο σεξουαλική πράξη σίγουρα κατά την εκσπερμάτιση και πιθανότατα κατά την στύση έχει αποδειχθεί και πειραματικά. Η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη, αφορά 1 στους 2 άνδρες άνω των 50, συμβάλλει οργανικά στην εμφάνιση σεξουαλικών δυσλειτουργιών. Έχει αποδειχθεί ότι και στον προστάτη αδένα υπάρχουν νευρικές ίνες που απελευθερώνουν ΝΟ, οξείδιο του αζώτου, την ουσία δηλαδή που πυροδοτεί την έναρξη της στύσης.

Ορμονικές διαταραχές – Υπογοναδισμός Ανδρόπαυση.

Γνωρίζαμε ήδη ότι η σεξουαλική λειτουργία, είτε η ερωτική επιθυμία, είτε η στύση και η εκσπερμάτιση είναι λειτουργίες ορμονοεξαρτώμενες. Είναι δηλαδή λειτουργίες που απαιτούν την ύπαρξη ορμονών και συγκεκριμένα της τεστοστερόνης , της λεγόμενης ανδρικής ορμόνης. Αυτό που δεν γνωρίζαμε όμως και που αποδείχθηκε τα τελευταία χρόνια είναι ότι και στους άνδρες εμφανίζεται μια κατάσταση παρόμοια με την εμμηνόπαυση στις γυναίκες. Μια κατάσταση που έχει τον όχι και τόσο κομψό τίτλο ανδρόπαυση. Στην περίπτωση αυτή όλοι οι άνδρες παρουσιάζουν μια προοδευτική μείωση των επιπέδων τεστοστερόνης αφού σε όλους τους άνδρες παρατηρείται ελάττωση των κυττάρων Leydig, των ορχικών δηλαδή κυττάρων που παράγουν τεστοστερόνη κατά 1.38% κάθε χρόνο.

Πρόσφατα στην νοσολογική αυτή οντότητα αποδόθηκε ο τίτλος όψιμος υπογοναδισμός. Τίτλος που ίσως και αυτός να μην είναι δόκιμος αφού πολλές φορές δεν είναι τόσο όψιμος αφού μπορεί και να ξεκινά από την ηλικία των 35!! Όποιος πάντως και αν είναι ο τίτλος το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Η προοδευτική ελάττωση των επιπέδων τεστοστερόνης κατά 10% περίπου κάθε χρόνο- είναι δυνατόν να προκαλέσει:

• Διαταραχές της αιμοποίησης – αναιμία
• Διαταραχές της οστικής πυκνότητας- οστεοπόρωση
• Διαταραχές στην κατανομή του σωματικού λίπους
• Ελάττωση της μυικής μάζας
• Διαταραχές του ψυχισμού- κατάθλιψη, αδυναμία συγκέντρωσης, άγχος , αϋπνίες, ευερεθιστότητα, έλλειψη κινήτρων κλπ.
• Ελάττωση της σεξουαλικής επιθυμίας και διαταραχές στύσης
• Διαταραχές του μεταβολισμού των λιπιδίων και της χοληστερόλης.
• Αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα.

Με αυτόν τον τρόπο πιθανότατα να συνδέεται η διαταραχή της στύσης με αυτή της ερωτικής επιθυμίας. Πρόσφατα, αποδείχθηκε η δράση της τεστοστερόνης και άλλων ορμονών στο κεντρικό νευρικό σύστημα, εκεί που ξεκινά η ερωτική μας σκέψη.

Μεταβολικό σύνδρομο

Από τα πιο συχνά νοσήματα που έχει συνδεθεί με τις διαταραχές στύσης, είναι η αύξηση της χοληστερόλης, και των λιπιδίων. Είχε αποδειχθεί, ότι οι βλάβες που τα νοσήματα αυτά προκαλούν στα αγγεία του πέους μπορούν να προκαλέσουν διαταραχές στύσης. Εδώ και μερικά χρόνια, έχει αποδειχθεί και πειραματικά μια αλληλεξάρτηση μεταξύ χοληστερόλης, λιπιδίων, τεστοστερόνης και γλυκόζης. Ορίσθηκε λοιπόν το μεταβολικό σύνδρομο. Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται από υπέρταση, διαταραχές στο μεταβολισμό των λιπιδίων και της χοληστερόλης, κοιλιακή παχυσαρκία και διαταραχές του μεταβολισμού της γλυκόζης. Προκαλεί βλάβες στα αγγεία του οργανισμού, ελάττωση των επιπέδων τεστοστερόνης και σεξουαλικές διαταραχές. Τις ίδιες βλάβες στα αγγεία προκαλεί το χρόνιο ή τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια οξέως άγχους.

Το νέο στοίχημα

Αυτή ακριβώς η σχέση άγχους και σεξουαλικότητας αποτελεί το επόμενο μεγάλο στοίχημα και πεδίο έρευνας για την ανδρολογία. Όχι με την έννοια του άγχους της στύσης, αλλά με την έννοια της καθημερινότητας . Δηλαδή,  των μικρών ή μεγάλων εκείνων κρίσεων που συνέχεια εμφανίζονται στη ζωή ενός άνδρα. Τίποτα δεν είναι το ίδιο στην ανδρολογία της νέας χιλιετίας σε σχέση με μόλις 30 περίπου χρόνια πριν.  Η πρώτη τεχνητή στύση με την χρήση ενδοπεικής ένεσης παπαβερίνης γινόταν στην Γαλλία από τον καθηγητή Virag. Η καλύτερη γνώση των μηχανισμών της σεξουαλικότητας του άνδρα, και η γνώση της αλληλεπίδρασης αυτών με το σύνολο του οργανισμού, οδηγεί την ανδρολογία ή την φυλοσύνδετη ιατρική στην διαπίστωση της φύσης των προβλημάτων αλλά την θεραπεία αυτών.

Φαρμακευτικές λύσεις

Η ύπαρξη, πολλαπλών φαρμακευτικών λύσεων και η σωστή χρήση αυτών, από την ορμονική αποκατάσταση, έως την διόρθωση των βλαβών του ενδοθηλίου με την χρήση και αναστολέων φωσφοδιεστεράσης σε κατάλληλη χορήγηση,  μπορεί να απομακρύνουν τον εφιάλτη των σεξουαλικών διαταραχών. Ταυτόχρονα, του προσφέρουν καλύτερη ποιότητα ζωής, ανεξάρτητα από την ηλικία του και άλλα νοσήματα από τα οποία μπορεί να πάσχει. Παράλληλα, έχει δώσει στην ιατρική κοινότητα για πρώτη φορά την δυνατότητα πρόληψης και αντιμετώπισης σοβαρών νοσολογικών οντοτήτων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο σακχαρώδης διαβήτης που συχνά πλήττουν τους άνδρες.

Kείμενο: Πέτρος Δρέττας, Χειρουργός Ουρολόγος Ανδρολόγος

Διευθυντής Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, 

Επιστημονικός Υπεύθυνος ΕΜ.Α.Σ