Παχυσαρκία: Η νόσος της εποχής μας

Το περιβάλλον και ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση του αριθμού των «θυμάτων» αυτής της ασθένειας, στην εξάπλωσή της και στη δυσκολία διαχείρισης της, κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WΗΟ), «επιδημίας» της εποχής μας.

Κείμενο: Ελεάνα Ελευθερίου ΜΑ., ειδικός Ψυχικής Υγείας, Σεξολόγος, Συνεργάτιδα του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών (τηλ.: 210 6749349),Εταιρείας Μελέτης Ανθρώπινης Σεξουαλικότητας (Ε.Μ.Α.Σ,)

O υπερκαταναλωτισμός σε συνδυασμό με την υπεραφθονία «κακών» και συνήθως εύκολα προσβάσιμων τροφών, την καθιστική ζωή και την έλλειψη άσκησης, είτε λόγω περιορισμένου χρό- νου είτε λόγω συνειδητής επιλογής, αποτελούν αρκετά «άξιους» λόγους για τη στροφή μας προς το πάχος. Η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη συσσώρευση λίπους, με το βάρος του σώματος να υπερβαίνει τουλάχιστον κατά 20% τα φυσιολογικά επίπεδα βάρους του ανθρώπινου σώματος, ανάλογα πάντα με κάποιες παραμέτρους, όπως το ύψος και ο μυοσκελετικός όγκος.

Η παχυσαρκία μπορεί να έχει γενετική προδιάθεση, επομένως αρχικά συμπτώματα μπορεί να παρατηρηθούν ήδη από την παιδική ηλικία. Είναι γνωστό ότι στη χώρα μας η παιδική παχυσαρκία αποτελεί ήδη μεγάλο πρόβλημα. Τα συμπτώματα αυτά υποδηλώνουν ότι στα παχύσαρκα παιδιά αυξάνεται ο αριθμός των λιποκυττάρων (υπερπλαστική παχυσαρκία), εκδηλώνεται δηλαδή η προδιάθεση να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες.

Όταν η παχυσαρκία παρουσιάζεται σε ενήλικα που δεν ήταν παχύσαρκος κατά την παιδική ηλικία του, αποκαλείται «υπερτροφική παχυσαρκία», που σημαίνει αύξηση του μεγέθους των λιποκυττάρων και όχι αύξηση του αριθμού τους. Η παχυσαρκία περιορίζει τις φυσικές δραστηριότητες, π.χ. κινητικότητα και άσκηση, με αποτέλεσμα να επιδεινώνεται η υπάρχουσα κατάσταση. Παράγοντες οργανικοί (ασθένειες), φαρμακευτικοί και ψυχολογικοί σχετίζονται όχι μόνο με την εμφάνιση και την ανάπτυξη παχυσαρκίας αλλά και με διαταραχές ελέγχου πρόσληψης τροφής (βουλιμία και ανορεξία). Είναι πολύ πιθανό η παχυσαρκία να υποκρύπτει ψυχογενές υπόστρωμα· γνωρίζουμε ότι το 95% των παχύσαρκων πάσχει από ψυχογενή παχυσαρκία. Ως πιο συχνοί παράγοντες απαντώνται η καταγραφή αρνητικών σκέψεων στο ασυνείδητο του παιδιού, η προσδοκία και ανάγκη ασφάλειας, η αίσθηση απόρριψης, η ματαίωση, η αυτοτιμωρία και η αυτοκαταστροφή, η αποφυγή του σεξ και η υποκατάσταση ή η ψευδής αναπλήρωση του σεξ. Καταγραφή αρνητικών σκέψεων στο ασυνείδητο: Λανθασμένοι χειρισμοί και στερεότυπα των γονιών και του άμεσου περιβάλλοντος του παιδιού επηρεάζουν την αντίληψη που θα έχει για την εικόνα και το σώμα του ως ενήλικας. Π.χ.: «Είσαι χοντρός σαν τον πατέρα σου».

Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και αυτοτιμωρία

Άτομα που κατά την παιδική ηλικία απαξιώθηκαν από το άμεσο περιβάλλον τους ή/και εντρύφησαν σε ενοχικές διαδικασίες, αποκτώντας ιδιαίτερα χαμηλή αυτοεκτίμηση, προσπαθούν ασυνείδητα να βλάψουν τον εαυτό τους παίρνοντας βάρος. Επιβεβαιώνουν έτσι και πρακτικά την ήδη υπάρχουσα αρνητική εικόνα του εαυτού τους.

Ανάγκη ασφάλειας

Η αίσθηση της υπερπλήρωσης που αναζητάμε μέσα από την υπερβολική κατανάλωση φαγητού οδηγεί στην παλινδρόμηση σε μια παιδική αίσθηση ασφάλειας.

Αίσθηση απόρριψης

Η αίσθηση της απόρριψης από σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντός μας συχνά ενεργοποιεί μέσω της τροφής την ανάγκη παλινδρόμησης στα συναισθήματα ασφάλειας, αποδοχής και επιδοκιμασίας που βιώναμε στην παιδική ηλικία. Π.χ.: «Μπράβο που έφαγες όλο το φαγητό σου», «Αν είσαι καλό παιδί, θα φας όλο το φαγητό σου» κ.ά.

Ματαίωση λόγω του ανεκπλήρωτου

Νιώθουμε ματαίωση όταν η εκπλήρωση μιας έντονης επιθυμίας ή ενός σημαντικού στόχου είναι εξαιρετικά δύσκολη, αμφίβολη, χρονοβόρα ή και αδύνατη. Αρνητικά συναισθήματα, που μπορεί κατά βάση να είναι περιστασιακά και βρα- χυπρόθεσμα, υπό συγκεκριμένες ψυχοκοινωνικές συνθήκες και καταστάσεις κατακλύζουν το άτομο και σε συνδυασμό με άλλα προβλήματα γίνονται έντονα και μόνιμα. Η ματαίωση καθηλώνει το άτομο και η λήψη τροφής ως αντίδραση λειτουργεί καταπραϋντικά και αποτελεί τη μοναδική οδό ευχαρίστησης. Όταν το άτομο δεν μπορεί να επιλέξει άλλον τρόπο αντίδρασης εκτός από τη λήψη φαγητού, μπορεί να στραφεί στην υπερβολική κατανάλωσή του έχοντας την ψευδαίσθηση ότι αυτή αποτελεί λύση στα προβλήματά του.

Αποφυγή του σεξ

Η σεξουαλική παρενόχληση, η κακοποίηση, οι εσφαλμένες αντιλήψεις για το σεξ λόγω έλλειψης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ή ψευδοσυντηρητισμού ίσως οδηγήσουν στην αποφυγή της σεξουαλικής πράξης, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί, μεταξύ άλλων τρόπων, και με την παχυσαρκία ως ασυνείδητη προσπάθεια, αφού η αντίληψη ότι τα παχύσαρκα άτομα είναι λιγότερο επιθυμητά είναι ισχυρή.

Υποκατάσταση του σεξ

Όταν η σεξουαλική ζωή του ατόμου έχει επηρεαστεί ή δεν υφίσταται, είτε λόγω σεξουαλικής δυσλειτουργίας (π.χ. στυτική δυσλειτουργία) είτε λόγω δυσκολίας εύρεσης ερωτικού συντρόφου, ενδέχεται να υποκατασταθεί από την υπερβολική κατανάλωση φαγητού, αφού η υπερπλήρωση που προκαλείται λειτουργεί ως αντισταθμιστικός παράγοντας της ανικανοποίητης σεξουαλικής επιθυμίας. Επίσης, η έλλειψη σεξουαλικής ικανοποίησης στο ζευγάρι οδηγεί στην υπερ- βολική κατανάλωση τροφής του ενός ή και των δύο συντρόφων ως εναλλακτικό τρόπο ικανοποίησης και ως δικλείδα ασφαλείας για την αποφυγή πειρασμών (αποφυγή απιστίας).

Αξίζει, πέραν των αιτιών, να δώσουμε βαρύτητα στην αντιμετώπιση του ατόμου, που υποφέρει από την παχυσαρκία, από τον κοινωνικό περίγυρο. Οι άνθρωποι που πάσχουν από παχυσαρκία βιώνουν την απόρριψη και την υποτίμηση των συνανθρώπων τους, οι οποίοι τους θεωρούν μη αποδεκτούς, συχνά τους αποδοκιμάζουν, τους διακωμωδούν και τους χλευάζουν.

Η κοινωνία δεν έχει κατανοήσει ακόμη πως η παχυσαρκία είναι πάθηση και όχι αντικείμενο γελοιοποίησης. Έχουμε συνηθίσει να δείχνουμε κατανόηση στην ασθένεια, στην αναπηρία και στην πάθηση, όπου πλέον ο πάσχων δεν καταλήγει στον Καιάδα ή στη Σπιναλόγκα, ενώ κάποιοι από εμάς λυτρωνόμαστε από τις τύψεις και τις ενοχές μέσα από την ευαισθησία και τον ανθρωπισμό. Η πραγματικότητα όμως είναι σκληρή όταν έρχεται αντιμέτωπη με την αισθητική μας. Για τους παχύσαρκους υπάρχει ο κοινωνικός Καιάδας, αυτός του αποκλεισμού και της περιθωριοποίησης, όπως εξάλλου και για τόσες άλλες ασθένειες που δεν είναι κοινωνικά αποδεκτές. Η παχυσαρκία δεν κρύβεται. Έτσι, οι παχύσαρκοι ακόμη αποτελούν για κάποιους το πλήγμα σε μια αισθητική που καθορίζεται από τις επιταγές της μόδας, από την επιφανειακή κοινωνική σκέψη και από τον εγκλωβισμό στην αβάσταχτη ελαφρότητα της εικόνας.

Εξαιτίας όλων των παραπάνω –αν και αυτή η σύντομη αναφορά δεν καλύπτει την πλήρη πραγματικότητα–, οι παχύσαρκοι έρχονται αντιμέτωποι με προκαταλήψεις και στερεότυπα που ενίοτε δημιουργούν προβλήματα στην καθημερινότητά τους, στην επαγγελματική ζωή και στις διαπροσωπικές σχέσεις τους. Τιμωρούνται λοιπόν γιατί έχουν μια πάθηση που δεν αρέσει. Για να αντιληφθούμε τι πραγματικά σημαίνει παχυσαρκία, θα πρέπει αρχικά να κατανοήσουμε ότι δεν πρέπει να απορρίπτουμε τον παχύσαρκο άνθρωπο αλλά τη ρατσιστική συμπεριφορά μας προς το «ξένο» και προς αυτό που ίσως τελικά φοβόμαστε: το πάχος και τη μη αποδεκτή εξωτερική εικόνα. Η παχυσαρκία πλέον αντιμετωπίζεται και θεραπεύεται. Όλοι έχουμε δικαίωμα στην καλή εικόνα, είτε είναι φυσικό μας προνόμιο είτε πρέπει να κοπιάσουμε για να την αποκτήσουμε, σε ανθρώπινα πάντα πλαίσια και μέτρα, πόσο μάλλον όταν η εικόνα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υγεία.

 Η αίσθηση της υπερπλήρωσης που αναζητάμε μέσα από την υπερβολική κατανάλωση φαγητού οδηγεί στην παλινδρόμηση σε μια παιδική αίσθηση ασφάλειας. 

Διαβάστε ακόμη: Στυτική δυσλειτουργία: Τι μπορεί να σημαίνει για την υγεία σας

Πώς να βρείτε το «κλειδί» για την ευτυχία